شتابگر یکی از شاخههای اصلی فیزیک مهندسی است که به دلیل کاربردهای گسترده در حوزههای مختلف علوم بنیادی و فناوری پیشرفته، بسیار مورد توجه قرارگرفته است. هدف علوم بنیادی بهبود نظریههای علمی جهت درک بهتر پدیدهها یا پیشبینی آنها است. این علوم به بررسی بنیادین پدیدهها، بررسی ماهیت قوانین و روابط حاکم بر آنها میپردازد. شتابگرها در واقع بهعنوان ابزار اصلی در این حوزه شناخته میشوند. از سوی دیگر شتابگرها بهعنوان موتور اکتشاف و نوآوري در عصر جدید عمل میکنند. متأسفانه فاصلهی میان ایران و سایر کشورهای پیشرفته و حتی توسعهیافته در این شاخه از فناوریها بسیار زیاد است. در این پژوهش بهصورت اجمالی چالشهای فناورانهی شتابگرها در کشور مورد بررسی قرار گرفته است. در این حوزه سرمایهگذاریهای مناسبی تاکنون انجام نگرفته است. با وجود قرار گرفتن توسعه فناوریهای علوم بنیادی در اولویتهای الف و ب نقشهی جامع علمی کشور تلاشهای انجامشده در دهه اخیر در کشور با رشد ایجادشده در این حوزه همخوانی ندارد. عدم توجه مناسب به این موضوع باعث شده تا شتابگرها رشد قابلتوجهی را در سالهای اخیر تجربه نکرده باشد. این مشکل میتواند ناشی از عدم ریشهیابی عمیق و مطالعهی منسجم چالشهای ملی کشور بوده باشد.
برای مطالعهی سیستماتیک، ابتدا درخت دانش و فناوری فیزیک تا اولین سطح فناوری استخراج شده است که بر طبق آن 5 زیرشاخهی اول حوزهی فیزیک عبارتاند از:
- فیزیک ذرات و هستهای
- فیزیک ماده چگال
- فیزیک اتمی و مولکولی
- کیهانشناسی و اخترفیزیک
- فیزیک مهندسی
همچنین 22 زیرشاخه دوم برای حوزهی فیزیک گزارش شده است. ترسیم درخت دانش و فناوری بهمثابه نقشهی راه، در استخراج و دستهبندی چالشهای ملی کمک شایانی کرده است. با اتکا بر زیرشاخههای درخت فناوری، چالش مادر (چالشی که حل شدن آن منجر به حل بسیاری از زیر چالشهای آن شاخه باشد) در حوزه علوم بنیادی (فیزیک) استخراج شدهاند.
در ادامهی این گزارش چالش عدم وجود شتابگرها بهصورت مفصلتر و با پاسخ دادن به سه سؤال زیر بررسیشده است:
- اهمیت وجود شتابگرها در کشور چیست؟
- پیامدهای حل نشدن چالش ساخت شتابگر ذرات در کشور چیست؟
- دلایل عدم ساخت شتابگر ذرات در کشور تاکنون، شامل چه مواردی است؟
