تقابل چین و آمریکا در حوزه فلزات استراتژیک

فناوری­‌ها اساس دنیای مدرن ما را شکل می‌­دهند که وجود بسیاری از آن­‌ها به حضور عناصر نادر خاکی وابسته است. عناصر نادر خاکی، گروه 17 گانه‌­ای از عناصر را تشکیل می­‌دهند که کاربردهای متنوع و در عین حال مهمی در حوزه‌­های مختلف دفاعی، تجاری و پزشکی دارند. مانیتورها، گوشی­‌های همراه و فناوری­‌های مبتنی بر کربن کم تنها گوشه­‌ای از صدها کاربرد این عناصر استراتژیک را نشان می­‌دهند. همچنین این عناصر نقشی حیاتی در تولید کاتالیست­‌های مورد نیاز در فرآیندهای شیمیایی نظیر کرکینگ نفت خام ایفا می­‌کنند. با وجود حجم قابل توجهی از این عناصر در پوسته زمین، توزیع آن­‌ها به‌گونه‌ای است که در بیش­تر مناطق، فرآیند معدنکاری و استخراج چندان صرفه اقتصادی به همراه ندارد. کشور چین البته در این میان یک استثنا محسوب شده و حجم بالایی از انواع عناصر نادر خاکی (سبک و سنگین) را به خود اختصاص داده است. وجود منابع فراوان فلزات استراتژیک، وجود نیروی کار بسیار ارزان‌قیمت، حضور بسیار زیاد معدن­‌داران غیردولتی و نیز رعایت نشدن بسیاری از الزامات زیست­‌محیطی خصوصاً در زمینه فرآوری فلزات نادر خاکی سنگین، مهم‌ترین عواملی بودند که چین را به بزرگ‌­ترین و تنها دارنده چرخه کامل استخراج و فرآوری فلزات استراتژیک در جهان تبدیل کرده‌­اند.

چین تا سال 2009 به‌تنهایی 97 درصد از بازار فروش فلزات نادر خاکی را در اختیار داشت و این امر به‌مرور نگرانی­‌هایی را برای سیاست­‌گذاران آمریکایی ایجاد کرده بود؛ چرا که در صورت قطع چرخه تأمین، بسیاری از صنایع پیشرفته این کشور زمین­‌گیر می­‌شدند. این نگرانی در سال 2010 در خلال مناقشه دریایی چین و ژاپن جامه عمل به خود گرفت و چین تعرفه­‌های صادراتی سخت­گیرانه‌­ای را برای فلزات استراتژیک وضع نمود. البته هدف از این تصمیم چین را می­‌توان بسیار فراتر از یک مناقشه مورد تحلیل قرار داد؛ چرا که این سیاست تا یک دهه بعد ادامه داشته است؛ به عبارت دیگر، تصمیم چین را می­‌توان به‌نوعی بیداری این کشور و درک جایگاه استراتژیک عناصر نادر خاکی در معادلات بین­‌المللی قلمداد نمود. افزایش حباب­‌وار قیمت­‌ها به‌موجب این تصمیم در سال 2011 بیش­ترین آسیب را به صنایع پایین­‌دستی وارد نمود. البته این امر موجب شد تا سیاست بهره­‌برداری از معادن در بیش­تر کشورها توجیه اقتصادی و حاکمیتی پیدا کرده که به دنبال آن قیمت­‌ها در سال‌­های بعد به‌شدت افت کردند. ورود بسیار سریع رقبای جدید در حوزه بهره‌­برداری و صادرات فلزات استراتژیک و توسعه فناوری­‌های مبتنی بر جایگزین­‌های فلزات استراتژیک اینک به تهدیدی جدی برای انحصار چین محسوب می­‌شوند.

با این وجود، چین همچنان جایگاه خود را به‌عنوان تنها دارنده چرخه کامل (اکوسیستم) فلزات نادر خاکی حفظ کرده است. از طرف دیگر، در سال­‌های اخیر استفاده از فلزات استراتژیک در آمریکا جهت تولید مغناطیس‌­ها، مواد پولیش و کاتالیست­‌ها افزایش قابل توجهی داشته است. چین با درک این موضوع بیش­ترین تمرکز خود را بر روی فرآوری فلزات نادر خاکی و صادرات محصولات پایین­‌دستی اختصاص داده است. این امر باعث شد تا دونالد ترامپ در سال 2017، دستوری اجرایی را با عنوان “استراتژی فدرال در خصوص تضمین منابع امن و قابل‌اطمینان مینرال­‌های حیاتی (استراتژیک)” به امضا برساند. حساسیت بالای آمریکا بر روی تأمین زنجیره فلزات نادر خاکی را به‌خوبی می‌­توان در جریان برداشتن تعرفه‌­های وضع شده بر روی کالاهای چینی در سال 2018 به‌موجب تهدید چین در صادرات فلزات استراتژیک و نیز خروج آمریکا از معاهده زیست­‌محیطی پاریس (که مانعی بر سر راه فرآوری فلزات نادر خاکی محسوب می‌­شد) درک نمود.

ارسال نظر

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.